Fotografia z zastosowaniem różnych źródeł promieniowania elektromagnetycznego

Dysponent: Muzeum Narodowe w Krakowie – LANBOZ, AGH, ASP w Krakowie, UMK,

Kontakt: dr Julio del Hoyo Meléndez ; dr hab. Tomasz Łojewski; dr Małgorzata Walczak ; dr hab. Magdalena Iwanicka, prof. UMK 

• Światło widzialne VIS
• Reflektografia UV. Fluorescencja wzbudzana UV
• Bliska podczerwień IR
• Światło sodowe Na

Opis metody (LANBOZ)

Fotografie wykonywane z użyciem  różnych źródeł promieniowania elektromagnetycznego to podstawowe, nieniszczące techniki badań stosowane dla obiektów zabytkowych a szczególnie malarstwa. Zdjęcia w świetle widzialnym (VIS) wykonuje się z różnym ukierunkowaniem źródeł światła (skośne, odbite, przechodzące, rozproszone…) W zależności od rodzaju obiektu pozwala to zobrazować budowę oraz stan zachowania. Używane są standardowe źródła światła jak studyjne lampy błyskowe, czy lampy halogenowe.

Zdjęcia z udziałem promieniowania ultrafioletowego (UV) wykonuje się w technice fotografii cyfrowej na dwa sposoby: Reflektografia UV gdzie rejestruje się promieniowanie rozproszone i odbite a światło widzialne odcina się przy użyciu filtra pochłaniającego VIS a także Fluorescencję wzbudzoną UV gdzie w zakresie światła widzialnego rejestruje się świecenie niektórych partii obiektu wzbudzone działaniem promieniowania UV. Źródło stanowią świetlówki UV 40W, GE F40 Black Light Blue EX, (368nm). Fotografie w ultrafiolecie stosuje się najczęściej w odniesieniu do malarstwa i głównie służą ocenie stanu zachowania obiektu, obrazując różnego rodzaju nawarstwienia na jego powierzchni. W przypadku niektórych obiektów zdjęcia UV mogą także dostarczać informacji o ich budowie. Możliwa jest bowiem wstępna identyfikacja niektórych materiałów, które można rozróżniać po charakterystycznym kolorze fluorescencji.

Fotografia w bliskiej podczerwieni (IR) wykonywana jest w technice cyfrowej w zakresie promieniowania od 780 – 1000µm przy zastosowaniu oświetlenia halogenowego i filtrów odcinających światło widzialne. Technika ta ma szerokie zastosowanie w badaniach malarstwa sztalugowego i dzięki zdolności przenikania promieniowania IR (np. przez niektóre warstwy malarskie) może dostarczać informacji zarówno o budowie obrazu jak i jego stanie zachowania.

Fotografia w świetle sodowym (Na) wykonuje się w technice cyfrowej (zdjęcie czarnobiałe) przy użyciu lamp sodowych, które emitują charakterystyczne pomarańczowe światło o jednej długości fali (589,3nm). Powoduje to zwiększenie kontrastu co pozwala w niektórych przypadkach uczytelnić szczegóły obrazu ukryte pod zmienionym kolorystycznie, czy zaślepłym werniksem.

Zastosowanie

W dziedzinie badania obiektów zabytkowych zakres zastosowań tej metody obejmuje niemal wszystkie ruchome i nieruchome dzieła sztuki:

• Malowidła na płótnie, drewnie i innych podłożach,
• Rzeźby drewniane a także wykonane z innych materiałów
• Obiekty archeologiczne oraz rzemiosła artystycznego

Fotografię cyfrową z użyciem różnych źródeł promieniowania wykorzystuje się przede wszystkim do:

• określenia budowy obiektu np. do oceny zastosowanej przez technologii i techniki wykonania. (np. fotografia IR pozwala zobrazować rysunek ukryty pod warstwą malarską)
• oceny stanu zachowania obiektu.
• (ujawniania przemalowań i innych wtórnych ingerencji ( w tym także działań konserwatorskich)
• uczytelnienia słabo widocznych detali (np. sygnatur)
• wstępnego określenia materiałów wchodzących w skład badanego obiektu (różne świecenie niektórych pigmentów, czy spoiw a także żywic syntetycznych pod wpływem UV pozwala na ich wstępną identyfikację)

Instrument

1. Fotografia w świetle widzialnym (VIS), sodowym (Na) oraz fluorescencji wzbudzanej UV
Zdjęcia wykonuje się aparatem CANON EOS 5D Mark III z zestawem obiektywów: CANON MACRO LENS EF 100mm, 1:2.8. USM, CANON TS – E, 45mm F 2,8., CANON EF 50mm f 1.2L USM, CANON MP – E 65 mm F 2.8 1-5x, CANON EF 24-70mm  1:2.8 L USM

2. Fotografia w bliskiej podczerwieni (IR) oraz reflektografia UV
Zdjęcia wykonuje się aparatem Fuji IS Pro z obiektywem Coastal Optics UV, VIS, IR 60mm APO MACRO i zestawem filtrów BW IR 830nm

Zestaw statywów i głowic MANFROTTO

Podwieszany system oświetlenia studyjnego składający się z następujących źródeł światła: Lampy studyjne błyskowe ELFO Micro Pro, Świetlówki UV 40W, GE F40 Black Light Blue EX, (368nm), Świetlówki Day Light, lampy halogenowe żarowe, lampy sodowe RANDA OR 18-80-CR

Warunki badania

Obrazy w większości badane są w płaszczyźnie pionowej. Umieszczane są na ruchomej sztaludze, której przesuw umożliwia wykonanie sekwencji zdjęć w tych samych ustawieniach (np. pojedynczych kadrów składanych potem w panoramę o wysokiej rozdzielczości). W przypadku innych rodzajów obiektów jak rzeźba czy rzemiosło artystyczne możliwe jest wykonywanie fotografii w innych położeniach. Sprzęt fotograficzny i źródła światła są mobilne co stwarza możliwość transportu sprzętu i  wykonanie fotografii in situ. Konieczne jest zapewnienie pomieszczenia z możliwością zaciemnienia.

Format wyników

Wyniki dostarczane są w postaci cyfrowych fotografii w formacie RAW, TIF i JPG. W przypadku konieczności wykonania większej ilości kadrów dostarczane są zarówno pojedyncze ujęcia jak i złożona panorama wysokiej rozdzielczości.

Przykładowe wyniki (bibliografia)

1. https://www.researchgate.net/publication/280736059_Practical_notes_on_ultraviolet_technical_photography_for_art_examination/figures
2. „Technika i technologia malarska maksymiliana Gierymskiego” E.Zygier, A.Klisińska-Kopacz, P.Frączek w „Maksymilian Gierymski. Dzieła inspiracje recepcja” – katalog wystawy, Praca zbiorowa, ISBN 978-83-7581-150-6, strony 257-303.