Miejscowe przebarwienia podłoża papierowego na gwaszach Norblina, Orłowskiego i Nowosielskiego oraz opakowaniach Rolki sztokholmskiej

Celem projektu jest ustalenie przyczyn miejscowych przebarwień podłoża lub opakowania papierowego oraz określenie stopnia zniszczenia papieru w tych miejscach jako wskazówka do postępowania konserwatorskiego przy Rolce sztokholmskiej oraz wybranych gwaszach Norblina, Orłowskiego i Nowosielskiego.

Część I: przebarwienia opakowań Rolki sztokholmskiej.

W trakcie konserwacji w latach 1987-1990 roku Rolkę sztokholmską rozdzielono na 39 odcinków poprzez rozklejenie arkuszy, które pierwotnie tworzyły wstęgę papieru. Po konserwacji odcinki Rolki  zostały umieszczone w folderach z jasnej tektury, uprzednio odkwaszonej – nie określono jakim preparatem. Stosunkowo szybko powierzchnia tektury w miejscach styku z czarnym barwnikiem zaczęła ciemnieć. Po zauważeniu tego zjawiska w 1996 roku fragmenty Rolki dodatkowo zapakowano w papierowe koperty. Na kopertach odbicia nie zaobserwowano lub jest bardzo słabe– ale przez swoją konstrukcję nie przylegały one ściśle do obiektu (od lica znajdowały się dwa skrzydełka na zakładkę). W literaturze ciemnienie papieru w kontakcie z czarną farbą tłumaczone jest obecnością pokostu/oleju lub jonów żelaza. Wg badań Piotra Rudnickiego z 1987 roku, czarnym pigmentem użytym na Rolce sztokholmskiej jest czerń organiczna. Celem badań jest określenie precyzyjnego składu czarnej farby i właściwości tektury opakowania (w tym identyfikacja substancji użytej do odkwaszania), aby odpowiedzieć na pytanie czy reakcja była spowodowana specyfiką tego barwnika i można się jej spodziewać także na innym typie opakowania i podłożu obiektu, czy też nastąpiła na skutek obecności substancji reaktywnych w tekturze folderu. Badaniom można poddać odcinki Rolki przy których nastąpiło „odbicie” na opakowaniu i dla porównania takie, gdzie tego zjawiska nie było. Można również pobrać i poddać badaniom próbki tektury opakowania.

Rolka Sztokholmska: po 1605, papier czerpany, tusz, akwarela, gwasz, odcinek 30 – lico, 28 x 43 cm; opakowanie

Problem dotyczy czterech rysunków wykonanych techniką gwaszu z przełomu XVIII i XIX wieku, autorstwa Jana Piotra Norblina, Michała Nowosielskiego, i nieznanego autora wg Aleksandra Orłowskiego. Nierównomierne przebarwienie odwrocia występuje na zasadzie negatywu – w miejscach pokrytych od lica jasną farbą odwrocie pociemniało mocniej, w miejscach pokrytych ciemniejszymi farbami odwrocie jest jaśniejsze. Do badań wytypowano dwa rysunki Norblina, jeden rysunek Nowosielskiego i jeden rysunek wg Orłowskiego. Do dwóch z ww. rysunków- Nowosielskiego i Orłowskiego – można przyporządkować obiekty z podobnego czasu powstania, na których to zjawisko nie wystąpiło. Dzięki temu jest możliwość porównania wyników badań rysunków przebarwionych i nie. Celem badania jest identyfikacja pigmentów, przede wszystkim bieli, co być może pozwoli ustalić, czy przebarwienie jest związane z reakcją chemiczną z pigmentem. Określenie właściwości pigmentów ma też na celu ustalenia przyszłego postępowania konserwatorskiego (dopuszczenie lub nie zabiegów wodnych). Ponieważ rysunki wg Orłowskiego są zdublowane na papier, umożliwia to pobranie próbki papieru dublażowego i ocenę stopnia degradacji włókien papieru w miejscach jasnych i ciemnych. Taka ocena będzie przyczynkiem do ustalenia możliwości ekspozycji tych i podobnych obiektów.

Jan Piotr Norblin, Żyd-domokrążca, gwasz, papier, 16,5×10,5 cm – lico; odwrocie

Rolka sztokholmska jest obiektem unikatowym w skali kraju i jednym z najcenniejszych obiektów kolekcji Zamku Królewskiego w Warszawie, dlatego wiedza na temat ewentualnych zmian warstwy malarskiej jest kluczowa dla strategii jej bezpiecznego przechowywania.

Zmiany barwne na podłożach rysunków i grafiki długotrwale eksponowanych są dość często obserwowane. Podane do badań rysunki stanowią więc przykłady szerszego zjawiska i ich badania mogą rzucić pewne światło na jego przyczyny.