Czy tylko znad Bałtyku? Badanie pochodzenia bursztynu z terenu ziem Polski w pradziejach i we wczesnym średniowieczu
Celem projektu jest określenie za pomocą pomiarów metodą spektroskopii ramanowskiej pochodzenia surowca bursztynowego, z którego wykonano unikatowe ozdoby pradziejowe i wczesnośredniowieczne z ziem Polski. Zbadana zostanie seria wyselekcjonowanych zbytków ze stanowisk kultur epoki brązu, epoki żelaza i z wczesnego średniowiecza. Badania bursztynów w ramach projektu będą mieć przełomowe znaczenie dla określenia powiązań handlowych i kulturowych niektórych pradziejowych i wczesnośredniowiecznych społeczności z terenu ziemi Polski.
Fot. 1. Wilczyce, pow. sandomierski: dwa fragmenty bursztynowych paciorków z obiektu kultury trzcinieckiej (wczesna epoka brązu). Wymiary 3-6 mm (zabytki zanurzone w substancji ochronnej). Fot. M. Błoński.
W Polsce dostępne wychodnie bursztynu znajdują się w rejonie nadbałtyckim. Nagromadzenia bursztynu bałtyckiego (sukcynitu) występują też w rejonie Borów Tucholskich, Mazur, Kurpi, Lubelszczyzny i Wołynia. Pozyskiwanie bursztynu najlepiej poświadczone jest dla strefy nadbałtyckiej, jednak także pozostałe regiony mogły hipotetyczne być miejscami eksploatacji tego surowca. Badania spektroskopowe wykazały, że bursztyn morawski nie jest pochodzenia bałtyckiego. Badania takie umożliwiają również w niektórych przypadkach oznaczenie bursztynu ukraińskiego.
Fot. 2. Modlnica, pow. krakowski: jeden bursztynowy wisiorek z kolią szklanych paciorków z grobu datowanego na późny okres halsztacki (HaD) i wczesny okres lateński (LtA). Wymiary – ok. 2,4 cm. Fot. K. Dzięgielewski.
Do pomiarów spektroskopowych wybrano zabytki, które ze względu na miejsce ich znalezienia lub nawiązania kulturowe mogły być wykonane z bursztynu innego niż ten znad Bałtyku. Materiałem referencyjnym są paciorki z bursztynu bałtyckiego odkryte na cmentarzyska kultury wielbarskiej w Weklicach, pow. elbląski, datowane na I-IV w. n.e. (fot. 1). Zbadany zostanie m.in. bursztynowy rozdzielacz od kolii z epoki brązu odkryty na cmentarzyska w Targowisku, pow. wielicki (fot. 2) i wisiorek z grobu z wczesnej epoki żelaza w Modlnicy koła Krakowa (fot. 3).
Fot. 3. Świbie, pow. gliwicki: dwa bursztynowe paciorki z grobu 73 na cmentarzysku kultury łużyckiej. Wymiary: średnica ok. 0,9 cm. Fot. T. Purowski.