Niello w zabytkach wczesnośredniowiecznych (studium przypadku) – toporek miniaturowy z Santoka
Projekt ma na celu przeprowadzenie analiz laboratoryjnych miniaturowego toporka wykonanego z brązu, które pozwolą na identyfikację substancji zarejestrowanej na jego powierzchni, wstępnie określonej jako niello, oraz regularnych linii mogących świadczyć o tauszowaniu powierzchni przedmiotu (ryc. 1, 2). Technologia niello jest wykorzystywana do zdobienia przedmiotów metalowych, natomiast jak dotąd nie stwierdzono stosowania jej przy wykańczaniu powierzchni takich wyrobów jak toporki z brązu. Unikatowy jest zatem sam fakt jej wykorzystania, który może stanowić wskazówkę co do pochodzenia obiektu. Niello z powodzeniem wykorzystywano bowiem w zdobnictwie przedmiotów staroruskich – m.in. enkolpionów i kołtów. Artefakt znaleziono podczas badań archeologicznych prowadzonych na grodzisku wczesnośredniowiecznym w Santoku (gm. loco, stan.1), w strefie dawnego podgrodzia, w nawarstwieniach kulturowych datowanych ogólnie na XI i XII wiek. Bardzo dobry stan zachowania zabytku umożliwił wykonanie wstępnych badań archeometrycznych: rentgenograficznego i obserwacje mikroskopowe z wykorzystaniem mikroskopu skaningowego. W ich wyniku na powierzchni ostrza stwierdzono obecność zagłębienia wypełnionego czarną substancją wyróżniającą się podwyższonym poziomem siarki oraz ołowiu, co może być śladem wykorzystania pasty niello do ozdabiania powierzchni przedmiotu. Zidentyfikowano również regularne linie mogące świadczyć o tauszowaniu powierzchni zabytku np. w celu wprowadzenia inkrustacji.
Wyniki analiz będą kluczowe dla potwierdzenia lub wyeliminowania zastosowania substancji w typie niello w procesie wykańczania powierzchni toporka. Byłby to pierwszy przykład zastosowania tej metody ozdabiania powierzchni wśród tego typu przedmiotów.
Toporek miniaturowy. Foto. M. Jórdeczka