Dysponent: Muzeum Narodowe w Krakowie – LANBOZ, ASP w Krakowie
Kontakt: dr Julio del Hoyo Meléndez 
(LANBOZ); dr Maria Goryl (ASP)
Opis metody
Radiografia jest podstawową techniką badań nieniszczących stosowaną w badaniach obiektów zabytkowych. Metoda polega na rejestracji obrazów (tzw. radiogramów) badanego obiektu na materiale promienioczułym (w przypadku radiografii cyfrowej jest to detektor promieniowania ) przy użyciu przenikliwego promieniowania rentgenowskiego. Obraz powstaje dzięki różnej absorbcji promieniowania przez różne materiały, z których zbudowany jest badany obiekt. Podstawowym celem badania jest uwidocznienie wewnętrznej struktury badanego przedmiotu.
Zastosowanie
W dziedzinie badania obiektów zabytkowych zakres zastosowań tej metody obejmuje niemal wszystkie ruchome dzieła sztuki:
- Malowidła na płótnie i innych podłożach,
- Rzeźby drewniane a także wykonane z innych materiałów
- Obiekty archeologiczne oraz rzemiosła artystycznego
Ograniczenia występują w przypadku obiektów metalowych (ze względu na nie wystarczające parametry źródła promieniowania: max 100kV)
Radiografię cyfrową wykorzystuje się przede wszystkim do:
- określenia budowy wewnętrznej obiektu np. do oceny zastosowanej przez technologii i techniki wykonania.
- oceny stanu zachowania obiektu (w przypadku drewna często możliwa jest ocena jego wewnętrznej struktury dzięki zobrazowaniu zniszczeń spowodowanych przez owady)
- ujawniania przemalowań i innych wtórnych ingerencji ( w tym także działań konserwatorskich)
- wstępnego określenia pierwiastków wchodzących w skład badanego obiektu (np. obecność bieli ołowiowej w warstwie malarskiej)
Instrument
W badaniach wykorzystywany jest Przenośny System Radiografii Cyfrowej Dix-Ray, (dedykowany dla weterynarii) składający się z następujących komponentów:
- źródło promieniowania rentgenowskiego: przenośna lampa RTG typu: ORANGE 1040HF
Moc (max) 2.4 kW 80kV 30mA Ogniskowa 1.2 mm x 1.2 mm Typ lampy Toshiba (D-125S) Częstotliwość 40 kHz Całkowita filtracja 3.0 mm Al Powtarzalność dawki przy różnych ustawieniach +/- 3% Max mAs 100 nAs Max kV 100 kV Max mA @ Max kV 20mA @ 100 kV Zakres ustawień 0.32 – 100 mAs (26 steps) 40 – 100 kV (1kV step)
Waga 12.5 kg Wymiary (dł x szer x wys) 344mm x 191mm x 188mm
- detektor bezprzewodowy: Dix-Ray (Examion) flexible FPS
Rozdzielczość 3,556 x 4,320 pikseli Rozstaw pixeli 100µm Konwersja A/D 16bitowa Aktywna powierzchnia 355 x 432 mm (14 x 17”) Wymiar zewnętrzny 384 x 460 x 15 mm Waga 3.8 kg Czas ładowania zdjęcia 3 sec Bateria Akumulatorowa, 53,3 Wh
Warunki badania
Obiekty badane są w płaszczyźnie pionowej. Ze względu na ograniczone wymiary detektora (35 x 43cm) obiekty o większych rozmiarach badane są przez wykonanie sekwencji zdjęć o tych samych parametrach i złożenie ich w panoramę przy użyciu programu Autpano Giga. Ze względu na mobilność systemu możliwy jest transport urządzenia i wykonanie badania obiektu in situ. W tym przypadku badanie może być wykonywane przy spełnieniu warunków bezpieczeństwa radiologicznego. (W sąsiednich pomieszczeniach nie powinni znajdować się ludzie w trakcie pomiaru, a najlepszym rozwiązaniem byłoby zapewnienie pomieszczenia ze ścianą zewnętrzną)
Rys. 1. Przykładowe warunki wykonywania pomiaru obiektów malarstwa sztalugowego
Format wyników
Wyniki dostarczane są w postaci cyfrowych fotografii w formacie TIF i JPG. W przypadku konieczności wykonania większej ilości kadrów dostarczane są zarówno pojedyncze ujęcia jak i złożona panorama wysokiej rozdzielczości.
Rys. 2. Przykładowe radiogramy obrazu olejnego na płótnie i rzeźby drewnianej, polichromowanej
Przykładowe wyniki (bibliografia)
- „Technika i technologia malarska maksymiliana Gierymskiego” E.Zygier, A.Klisińska-Kopacz, P.Frączek w „Maksymilian Gierymski. Dzieła inspiracje recepcja” – katalog wystawy, Praca zbiorowa, ISBN 978-83-7581-150-6, strony 257-303.
- “Digital radiography (DR) and imaging analysis for evaluating the penetration and distribution of organic substances used in wood conservation” J.Sobczyk, Ł.Bratasz,
M. del Hoyo-Melendez, P.Frączek, M.Obarzanowski, w WOOD SCIENCE AND TECHNOLOGY 48(5):981-994 · SEPTEMBER 2014 - “Conservation of Easel Paintings” Joyce Hill Stoner, Rebecca Rushfield, ISBN 978-0-7506-8199-5