Angelika Bogdanowicz-Prus, Karol Brzozowski – Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki
Maria Goryl – Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie 
Mało rozpoznany, jeden z najcenniejszych historycznie obiektów sztuki na terenie Polski – portret królowej Anny Jagiellonki z katedry wawelskiej – w 2024 roku po ponad 120 latach został zdjęty ze ściany znad wejścia do kaplicy Zygmuntowskiej krakowskiej katedry. Uznawany był powszechnie za XIX wieczną kopię nieistniejącego portretu królowej, artystycznie nieudaną.
Stan zachowania obrazu uzmysławiał konieczność niezwłocznego jego zabezpieczenia. Spękania, odchodzące od podłoża fragmenty grubej warstwy malarskiej i zaprawy groziły utratą kolejnych fragmentów malowidła. Zniszczenia, zmieniająca fakturę siatka spękań oraz przemalowania szczelnie zakrywały wizerunek królowej. Zły stan malowidła był również barierą utrudniającą analizę budowy oraz sposobu wykonania obrazu. Nierówna powierzchnia komplikowała nawet wykonanie wyostrzonego, pozbawionego odblasków światła zapisu fotograficznego.
Obraz został włączony do projektu badawczego zachowanych wizerunków ostatniej władczyni z linii Jagiellonów [1]. Prowadzone obecnie rozpoznanie z użyciem najnowszych metod poprzez badania fizyczne, chemiczne oraz fizyko-chemiczne, umożliwiło pozyskanie nowych, zaskakujących informacji. Potwierdziły one zawarte w archiwach wawelskich zapisy, że w roku 1904 obraz poddano rozległym pracom renowatorskim [2]. Prace te zostały podjęte i przeprowadzone przez artystę malarza i jednego z pierwszych konserwatorów dzieł sztuki Władysława Pochwalskiego [3]. Oprócz tego odkryto i zobrazowano rozległe renowacje, pochodzące z XVIII wieku. Najprawdopodobniej wiązały się z destrukcją obrazu wynikającą z uszkodzenia części dachu katedry. Również dzięki obecnym pracom badawczym udało się ujrzeć, pod całkowitymi przemalowaniami i grubymi warstwami zanieczyszczeń, zarysy zachowanej szczątkowo oryginalnej kompozycji. Pozwoliły one twierdzić, że ten portret królowej Anny Jagiellonki nie jest dziewiętnastowieczną kopią, ale jest szesnastowiecznym, powstałym za jej życia, przedstawieniem królowej, który można przypisać do Marcina Kobera. Interpretacja wyników badań naukowca połączona z wyobraźnią malarską artystów konserwatorów daje szanse odzyskania pierwotnego wyglądu obrazu.
Dzięki danym empirycznym można było odważyć się na usunięcie niepierwotnych osiemnastowiecznych przemalowań i odsłonić, prawdziwy charakter szesnasto- wiecznego malowidła. Analiza materiału badawczego potwierdziła przy tym utracenie z upływem czasu błękitnej barwy zwisającej w tle kotary i tkaniny na stole. Na szczęście, ze względu na odkrycie użytych pierwotnie pigmentów uzyskaliśmy wskazówki, jak zrekonstruować formę i kolorystykę dużych części obrazu. Tylko dzięki wspólnym działaniom naukowców i artystów odtworzenie artystycznego wyrazu dzieła ma szansę zakończyć się sukcesem.
________________________________
[1] Obraz pozyskano do badań dzięki życzliwości osób, które zabiegały o włączenie go jako brakującego ogniwa do realizowanego projektu w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Szczęśliwemu zbiegowi okoliczności należy przypisać spotkanie dr Anny Guzowskiej, koordynatorki projektu w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, dr Marii Goryl, Kierownika Zakładu Chemii i Fizyki Konserwatorskiej na Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, ks. dr. Pawła Barana, Proboszcza Wawelskiej Katedry, którzy otrzymali siłę wsparcia i donacji od prof. dr. hab. Andrzeja Betleja, Dyrektora Zamku Królewskiego na Wawelu, Głównego Konserwatora Wzgórza Wawelskiego oraz dr Aleksandry Holi, Głównego Konserwatora Zamku Królewskiego na Wawelu.
[2] Archiwum i Biblioteka Kapituły Katedralnej, Akta Katedry Krakowskiej, Skarbiec, Zakrystia i wyposażenie katedry-witraże, dzwony, zegary; Muzyka w Katedrze – instrumenty nuty i muzycy, A. Cath. 1197 – 1983. Opracowała Agnieszka Perzanowska, Kraków, 2008. Rozdział Obrazy- umowy, kopiowanie, fotografowanie, konserwacje, A. Cath. 1286, [Władysław Pochwalski], oferta dla Restauracji Katedry na Wawelu…Na restauracye/ obrazów i portretów… Kraków, dnia 16/ II 1904 r./ podpisy: Wł. Pochwalski/ X. Cz. Wądolny Kan. Kat./ K. 1: 211x 338 mm, tekst j. pol. na 1 str.; / nb.: oferta odnowienia obrazów; Chrystus błogosławiący, Chrystus na krzyżu, Św. Stanisław/ i 2 portretów królowej Anny Jagiellonki; z określeniem ogólnego zakresu robót; nota o/przyjęciu oferty. s. 20.
[3] Władysław Pochwalski (ur. 14 kwietnia 1860 w Krakowie, zm. 2 listopada 1924 tamże) – artysta malarz i konserwator dzieł sztuki. Prawnuk znanego malarza – Marcina Pochwalskiego, (ur. 1745). Uczeń Jana Matejki, oraz w Akademii Monachijskiej pod kierunkiem A. Wagnera, gdzie dnia 25 lipca 1891 na wystawie prac uczniów otrzymał dyplom pochwalny za studia malarskie. Był zasłużonym konserwatorem dzieł sztuki i założycielem pierwszej pracowni konserwatorskiej w Krakowie oraz kierownikiem zakładu konserwacji i restauracji Muzeum Narodowego w Krakowie i również członek założyciel ZPAP.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Władysław_Pochwalski, 16. 09. 2024.