Pieczęcie woskowe ze zbiorów Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie – technika wykonania i przyczyny zniszczeń

Głównym celem planowanych badań jest identyfikacja składników mas, z których wykonywano pieczecie oraz określenie przyczyn i stopnia ich degradacji.

Pieczęcie woskowe wykonywane od XII do XVI w. były odciskane w plastycznych masach opartych o różnorodne substancje naturalne. Jak podają zachowane receptury oraz prowadzone badania głównym ich składnikiem był wosk pszczeli. Dodatkami do wosku pszczelego były także płynna lub zestalona żywica z drzew iglastych, terpentyna, tłuszcze roślinne i zwierzęce: np. olej lniany, oliwa, masło, łój oraz miód. Masy pieczętne podbarwiano dostępnymi ówcześnie pigmentami w kolorze czerwonym, czarnym, zielonym. Natomiast inne składniki takie jak, mąka, otręby, kreda, gips, ziemia służyły uzyskaniu większej ilości masy i zmniejszeniu kosztów wykonywania pieczęci. W masie pieczętnej mogą również występować zanieczyszczenia, takie jak oprzędy larw, pyłki kwiatów czy resztki miodu.

Pieczęcie jak i inne obiekty wykonane z naturalnych surowców z upływem czasu ulegają degradacji oraz nieodwracalnym procesom fizyko-chemicznym. Skład mas pieczętnych ma niewątpliwie wpływ na procesy degradacji mas.

Materiałem badawczym jest zbiór pieczęci woskowych uwierzytelniających dokumenty pergaminowe o proweniencji gnieźnieńskiej pochodzących z Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie datowane na XIII do XVI wiek.

Pieczęć Swentopelco duce Pomoraniae, 1284 r.

Badania GC-MS pozwolą zbadać skład mas woskowych, stopień degradacji mas oraz ustalić wchodzące w nie składniki np. wosk pszczeli, rodzaj żywicy, terpentynę, tłuszcze roślinne lub zwierzęce, miód. Do tych czas nie udało się zidentyfikować powyższych składników oprócz wosku pszczelego w ramach innych badań.

Badania SEM/EDX pozwolą na uzyskanie obrazów z powierzchni pieczęci, uwidocznią mikroorganizmy oraz pomogą ustalić skład pierwiastkowy mas.

Metoda Identyfikacji zagrożenia mikrobiologicznego pozwoli zbadać przyczynę zniszczeń pieczęci pod kątem biologicznym.

Metoda Mikrofedometrii pozwoli ustalić wrażliwość na światło barwionych więzadeł sznurkowych oraz barwionej i niebarwionej masy pieczętnej.

Spektroskopia Ramana zostanie zastosowana do badania spoiw. Analiza chemiczna tych substancji stanowi bardzo przydatne informacje na temat receptur oraz technologii wykonywania pieczęci.