Oryginał, replika czy kopia – badania warsztatu malarskiego autora „Portretu Jana III Sobieskiego na tle bitwy”, jako przyczynek do rozpoznania losów polskiego dziedzictwa poza granicami kraju

Na obrazie król przedstawiony jest do kolan, w stroju polskim, ubrany we wzorzysty żupan i delię, zapiętą pod szyją bogato zdobioną zaponą. W prawej ręce trzyma regiment wsparty o biodro, lewą dłonią podpiera bok. W tle ukazana jest scena bitewna. Do tej pory nie odnaleziono żadnego wzoru graficznego, który powtarzałby opisaną wyżej kompozycję.

Obraz został zakupiony do zbiorów MNW 5 maja 1967 roku (Archiwum MNW, sygn. 1641), z przeznaczeniem dla Pałacu w Wilanowie, wówczas oddziału Muzeum Narodowego w Warszawie. Po rozdzieleniu się obu instytucji, w 1995 r., portret króla pozostał w kolekcji wilanowskiej. Ustalono, że sprzedającym obraz do zbiorów MNW był najpewniej znany antykwariusz i pisarz Aleksandra Janta-Połczyński (1908-1974), po II wojnie światowej mieszkający w Nowym Jorku.

Portret Jana III Sobieskiego na tle bitwy; olej (?) na płótnie, 4 ćw. XVII w.; Foto: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Zbigniew Reszka

Celem naukowym projektu jest:

• w zakresie badań instrumentalnych rozpoznanie zakresu interwencji konserwatorskich i przemalowań sprzed 1967 roku, identyfikacja pigmentów w warstwach: pierwotnej-oryginalnej oraz w warstwach wtórnych, wraz z określeniem układu warstw technologicznych
• identyfikacja składu wypełniaczy zaprawy, wraz z identyfikacją pierwiastków śladowych, takich jak: Lit, Bar, Tytan
• doprecyzowanie informacji na temat obszaru zachowania oryginalnej warstwy malarskiej i uściślenie chronologii powstania dzieła
• w zakresie badań historycznych i archiwalnych rozpoznanie historii dzieła, przeprowadzenie badań porównawczych z zakresu historii sztuki, ustalenie analogii, propozycja atrybucji

Muzeum Pałacu Króla Jan III w Wilanowie od 2012 roku prowadzi konsekwentne badania nad warsztatami artystów dworu króla Jana III Sobieskiego. Częścią tego szerokiego projektu są badania nad niesygnowanymi portretami króla i jego rodziny, przypisywanymi malarzom dworskim. Celem badań jest rozpoznanie warsztatów malarskich, określenie ich cech charakterystycznych, próba klasyfikacji i atrybucji.

Obraz „Portret Jana III Sobieskiego na  tle bitwy” wpisuje się doskonale w przedstawioną problematykę. Został pozyskany do kolekcji Muzeum spoza granic Polski. Dotąd nie znane są żadne analogiczne przedstawienia. Nie odnotowano ani wzoru graficznego, ani replik, ani kopii malarskich tej kompozycji. Jest to  intrygujące, bowiem w przypadku innych wizerunków układy kompozycyjne zwykle były powtarzane.